Με το Αντιγόνη ακούς, με το Ισμήνη χρωματίζεσαι

Σχέδιο της Δανάης Κουκουβίνου για την αποτύπωση
της δράσης Επιτελεστικές Αναγνώσεις της Αντιγόνης

The following traces are a collage of excerpts, a palimpsest of the material used for and resulting from the Antigone’s Performative Readings act. The act was designed and implemented by Maria Karazanou, drama teacher and director of the Theater Group “Third Floor” and Athina Papanagiotou, post-doctoral researcher in the research program “Antigones: Bodies of Resistance in the Contemporary World” [ANTISOMATA]. Antigone’s Performative Readings took place in May 2021 in Volos, in the context of the course “Modern Readings of the Ancient Greek Tragedy” taught by Elena Tzelepis.

Τα παρακάτω ίχνη αποτελούν ένα κολάζ αποσπασμάτων, ένα παλίμψηστο του υλικού που αξιοποιήθηκε για και προέκυψε από τη δράση Επιτελεστικές Αναγνώσεις της Αντιγόνης, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος. Η δράση σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από τη Μαρία Καραζάνου, διδάσκουσα θεατρικής αγωγής και σκηνοθέτρια της Θεατρικής Ομάδας «Τρίτος Όροφος» του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, και την Αθηνά Παπαναγιώτου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ερευνητικό πρόγραμμα «Αντιγόνες: Σώματα της αντίστασης στον σύγχρονο κόσμο» [ANTISOMATA]. Οι Επιτελεστικές Αναγνώσεις της Αντιγόνης πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο του 2021 στον Βόλο, στο πλαίσιο του μαθήματος «Σύγχρονες αναγνώσεις της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας» με διδάσκουσα την Επιστημονικά Υπεύθυνη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Έλενα Τζελέπη. Στο πλαίσιο της δράσης, η ελληνική μετάφραση του θεατρικού έργου Το Νησί έγινε αφορμή για την επιτελεστική αναδιατύπωση των αιτημάτων της Αντιγόνης και των σύνθετων θέσεων που αναδεικνύονται από το θεατρικό κείμενο. Οι συμμετέχουσες/οντες στη δράση κλήθηκαν να εξερευνήσουν τους διαθεματικούς άξονες και τα ανοιχτά ερωτήματα που προκύπτουν από τις ανα-διατυπώσεις του χαρακτήρα της Αντιγόνης σε διαφορετικά ιστορικο-πολιτικά συγκείμενα και κειμενικά είδη. Στο πλαίσιο αυτής της διερεύνησης προσκλήθηκαν να διατυπώσουν δικές τους εκδοχές του χαρακτήρα και των ανοιχτών ερωτημάτων που θέτει μια έκκεντρη κληρονομιά Αντιγονών η οποία συνομιλεί με πολιτικές της αντίστασης, προβληματοποιεί το δυτικό κανόνα, την ηθική και τους νόμους του, και διανοίγει εναλλακτικούς δρόμους εννοιολόγησης του ανήκειν. Κείμενα αναφοράς της δράσης αποτέλεσαν τα εξής: Το Νησί των Athol Fugard, John Kani και Winston Ntshona, Ισμήνη του Γιάννη Ρίτσου, Antigonick της Anne Carson και Στη σωφρονιστική αποικία του Franz Kafka. Για την επιμέλεια της παρακάτω αποτύπωσης αξιοποιήθηκε το πρωτότυπο υλικό που προσέφεραν οι συμμετέχουσες/οντες Αχιλλέας Βαΐτσης (Το Στρατόπεδο), Δήμητρα Μορόσου (Ακούς και Χρωματίζεσαι) και Δανάη Κουκουβίνου (σχέδια), καθώς και αποσπάσματα από τα κείμενα αναφοράς.

στο Αντιγόνη ακούς
και στο Ισμήνη χρωματίζεσαι

[Επιμέλεια υλικού: Αθηνά Παπαναγιώτου]

• Όμορφο ανοιξιάτικο δειλινό. Το φως μπαίνει απ’ το ανοιχτό παράθυρο αχνορόδινο. Αργότερα γυρίζει στο πορτοκαλί, στο βιολετί, στο μενεξελί, ώς το βαθυγάλαζο. […] ακούγονται τα πουλιά. •

‡ […] σε ένα Στρατόπεδο Συγκέντρωσης. […] Το κελί είναι βρώμικο. Γεμάτο σημάδια από σκόνες και αίμα. Εκτός από τη μοναδική ξύλινη κουκέτα, τίποτα άλλο δεν μαρτυρούσε την ύπαρξη των δύο ανδρών. Ο Τζον σωριάζεται σαν μπόγος στο κάτω κρεβάτι, ενώ ο Ουίνστον, παραπατώντας ελαφρώς, γυροφέρνει στο κελί, ψελλίζοντας ακατάληπτες βρισιές. Ο Ουίνστον τελικά φτάνει στην κλειδωμένη πόρτα του κελιού και αρχίζει να χτυπά τα κάγκελα. Ο Τζον τον κοιτά με μία έκφραση οίκτου και ήττας. ‡

• Εδώ πέρα ο χρόνος είναι αργός· τίποτα πια δεν έρχεται ή δεν φεύγει, εκτός απ’ τη συνηθισμένη αυτή φθορά •

‡ Ουίνστον: Θέλω τον Λέμαν! Μα πόσους δρόμους πρέπει να διαβεί ένας άνθρωπος για να τον αποκαλέσουν “άνθρωπο”; Πόσες θάλασσες πρέπει να διασχίσει ένα περιστέρι μέχρι να κοιμηθεί στην άμμο;
Τζον: Εξαιτίας του γίναμε έτσι. Για την ώρα χαίρεται. Η απάντηση, φίλε μου, πλανάται στον άνεμο. Ίσως μας αφήσει να γυρίσουμε στο νταμάρι αύριο.
(Ο Ουίνστον σταματά. Ο Τζον νομίζει ότι κατόρθωσε να τον μεταπείσει με τα λόγια του, αλλά ο Ουίνστον κοιτάζει το αυτί του. Ο τελευταίος πιάνει το αυτί του Τζον τα δάχτυλά του τραβιούνται ματωμένα. Ακολουθεί ένας σπασμός πόνου από τον Τζον.)
Ουίνστον: Syn ziemi (Γιε της γης)! Πόσα κύματα μπορεί να αντέξει ένα βουνό πριν να το πάρει η θάλασσα; Πόσα χρόνια πρέπει να ζήσουν μερικοί άνθρωποι μέχρι να είναι ελεύθεροι;
(Ο Τζον σηκώνεται κουτσαίνοντας και παραχωρεί τη θέση του στον Ουίνστον. Εξετάζει την πληγή του προσεκτικά, ενώ ο Ουίνστον μορφάζει από τον πόνο.)
Ουίνστον: Δεν είναι τόσο άσχημα (Καθαρίζει το αυτί με το δεξί του μανίκι).
Τζον: (Με σφιγμένα δόντια) Στο διάολο, mamy dzisiaj klopoty (μπλέξαμε σήμερα). Έκτακτο ανακοινωθέν! Η Εβραϊκή Συνομωσία θα ναυαγήσει: Η ηρωική Αρία Φυλή θα καθαρίσει τον κόσμο από το μίασμα […] ‡

≈ Μπορεί να συμβούν αναταραχές, ελπίζω πως κάτι τέτοιο δεν θα γίνει σήμερα, αλλά πρέπει πάντα να τα λογαριάζει όλα κανείς. Το σύστημα μπορεί να λειτουργήσει δώδεκα ώρες στη σειρά. Μα παρουσιάζει και ορισμένες αναταραχές, ελάχιστες και που διορθώνονται αμέσως. Δεν θέλετε να κάτσετε; ≈

‡ Μύγες κατευθύνονται όλες προς
την ίδια κατεύθυνση, […]
ο Τζον Κάνι μετράει αντίστροφα
τις μέρες για την αποφυλάκιση του […]
Είναι καίριας σημασίας
και μάλιστα ίσως και σε βαθμό που δημιουργεί μια ανησυχία,
ανυπομονησία, λες και ξεμένει η υπομονή που υπάρχει. Οι μύγες
από την άλλη, πολλές φορές συνδέονται με τη βρωμιά […] πολλές φορές οι μύγες
βγάζουν και κάτι το ενοχλητικό, κάτι που βγαίνει στο […]
περιβάλλον των περιορισμένων ελευθεριών, […] η συμπεριφορά των
δεσμοφυλάκων είναι άθλια. ‡

ø Το σώμα δεν λέει τι είσαι.
Το σώμα δεν ορίζει τι νιώθεις.
Το σώμα είναι μία φυλακή.
Το σώμα είναι μία εξουσία.
Πώς νιώθεις Άλλη σε σώμα Άλλο;
Το σώμα εξορίζει εσένα και σε στέλνει σε τάφο.
Το σώμα εξορίζει την ύπαρξή σου,
Αφαιρεί την ανθρωπινότητά σου
Και μετατρέπει εσένα σε μία άυλη μορφή.
Αιωνίως καθορίζεσαι από το σώμα,
Πως είναι; Τι σχήμα έχει;
Τι χρώμα είναι βαμμένο; Πώς κινείται;
Τι όργανα έχει; Τι υγρά βγάζει;
Αλλά τι γίνεται όταν αρχίζεις να κουβαλάς το σώμα σου;
Όταν νιώθεις εγκλωβισμένη και πνιγμένη;
Όταν θες με μανιακή λαχτάρα να γδάρεις τη σάρκα σου
Για να «λαμπαδιάσει» η πραγματική σου;
Τα σκυλιά τρώνε λυσσασμένα τη σάρκα σου ø

≈ Ήταν πια γυμνός. Ο ταξιδευτής δάγκανε τα χείλη του και δεν έλεγε λέξη. Ήξερε πολύ καλά τι θα γινόταν αλλά δεν είχε δικαίωμα να εμποδίσει τον αξιωματικό να κάνει αυτό που ήθελε. ≈

ø Κι εσύ χωρίς δάκρυα παρακολουθείς τα δόντια τους.
Ήταν ξένο εκείνο το δέρμα.
όμως με εκείνο το δέρμα οριζόσουνα.
Με εκείνο το δέρμα γινόσουν αποδεχτή
Και με εκείνο το δέρμα μπορούσες να μιλήσεις.
Καταλήγεις αόρατη και ταυτοχρόνως ορατή
Σε ένα ναρκοπέδιο όπου οι νάρκες είναι τα βλέμματα και τα στόματα τρίτων.
Κι εσύ περιμένεις να σκάσουν οι νάρκες για να αρχίσεις να τρέχεις.
Να τρέχεις έξω από την πόλη —- μακριά
Γιατί εκεί δεν χωράς
Γιατί εκεί δεν ανήκεις
Γιατί εκεί δεν σε αφήνουν να ανήκεις ø

∂ here are Kreon’s verbs for today
Adjudicate
Legislate
Scandalize
Capitalize
here are Kreon’s nouns
Men
Reason
Treason
Death
Ship of State
Mine ∂

ø Θάβεις το παλιό σου δέρμα.
Το θάβεις ευλαβικά γιατί από αυτό έμαθες ποια είσαι.
Κι ενώ φλέγεται μέσα στο μουσκεμένο χώμα η αντί – ταυτότητά σου,
Εσύ χαζεύεις σαν μωρό την καινούρια.
Τώρα έχεις ένα σώμα όπλο.
Τώρα έχεις ένα σώμα αντίσταση. ø

• και περισσότερο απ’ όλα, αν είναι σώματα γυμνά — μεγεθυσμένες οι σκιές των μελών τους επάνω στο ίδιο τους το σώμα, σαν ένα άλλο σώμα μελανό κι ερυθρό· — η σκιά του στήθους κάτω απ’ το στήθος με τη θηλή υπογραμμισμένη· η σκιά του στόματος μέσα στο στόμα· εκείνη η τρομερή σωματική βεβαιότητα, η εξαίσια εχθρότητα, όπως ορθώνονται τα μέλη, και μετά το ευγενικό τους λύγισμα μέσα σε μια βαθιά κατάνυξη, κι όχι ταπείνωση. Το λύγισμα είναι θαρρώ το μέτρο του ύψους. Οι πάντα φοβισμένοι δεν έχουν τη δύναμη (καθώς, λόγου χάρη, η αδελφή μου) να σκύψουν, και το ύψος τους είναι μονάχα μια παγωμένη ακαμψία. Ποιά η περηφάνια τους, λοιπόν; Ποιά η άνεσή τους; Ω, η αδελφή μου ρύθμιζε τα πάντα μ’ ένα πρέπει ή δεν πρέπει, •

∂ you’re the only one in Thebes who sees things this way
wouldn’t you
you’re autonomous
Autarchic
autodidactic
autodomestic
autoempathic
autotherapeutic
autohistorical
autometaphorical
autoerotic
and
autobeguiled ∂

• λες κι ήταν πρόδρομος εκείνης της μελλοντικής θρησκείας που χώρισε τον κόσμο στα δυο (στον εδώ και στον πέρα), που χώρισε το ανθρώπινο σώμα στα δυο, πετώντας το απ’ τη μέση και κάτω. •

ø Με το οποίο παλεύεις τους ετεροκανονικούς νόμους.
Παλεύεις τους νόμους της ψευτο-προοδευτικότητας.
Και παλεύεις τους νόμους που γράφονται από τη Γνώση.
Στο Αντιγόνη ακούς
Και στο Ισμήνη χρωματίζεσαι.

Ακούς και χρωματίζεσαι ø

• Γιάννης Ρίτσος, Ισμήνη •
‡ Αχιλλέας Βαΐτσης, Το Στρατόπεδο ‡
≈ Franz Kafka, Στη σωφρονιστική αποικία ≈
ø Δήμητρα Μορόσου, Ακούς και Χρωματίζεσαι ø
∂ Ann Carson, Antigonick ∂

Ευχαριστούμε θερμά τις/ους συμμετέχουσες/οντες
για το γενναιόδωρο μοίρασμα του υλικού τους.